“Zwarte gaten roepen net zoveel vragen op als welke God dan ook”
Interview met Erik Odijk, door Lotte Delissen en Alex Wissink
De visioenen van de 12de-eeuwse schrijfster , botaniste en mystica Hildegard von Bingen vormen een belangrijk uitgangspunt voor Ridisegno, een bijna vier meter brede, uiterst gedetailleerde tekening van kunstenaar Erik Odijk. Radboud studenten Alex Wissink (Historical, Literary and Cultural Studies) and Lotte Delissen (Art History) ondervragen hem over dit werk en het kenbare en onkenbare van de kosmos.
Lotte: Jouw werk Ridisegno spreekt over visioenen, spiritualiteit en het goddelijke. Hoe staan jij en jouw kunst tegenover het goddelijke?
Mijn kunst staat volkomen onverschillig tegenover het goddelijke, en ik eigenlijk ook. Ik was al op vrij jonge leeftijd kritisch over het geloof. Dat betekent niet dat ik door mijn hele opvoeding, de christelijke cultuur waarin we leven en vooral het ouder worden, niet allerlei vragen heb. Vragen over mysterieuze dingen rondom het verschijnsel God of in dit geval de kosmos. De natuur is ongelofelijk en op veel plekken zelfs gevaarlijk, groot, subliem, niet te bevatten. Dat kun je goddelijk noemen. Als je je in de natuur begeeft, gebeurt er iets met je. Dat geeft mij inspiratie.
Alex: Heb je die goddelijke plekken in de natuur ook verwerkt in Ridisegno?
Eerst op een heel speelse manier, daarna puur vanuit wat bekend is over Hildegard von Bingen. Als mystica, als vrouw en als kerkvorstin met macht had ze toch een positie die grensoverschrijdend is geweest. Dat vind ik wel bij goddelijkheid horen. In een van haar visioenen beeldt ze ook de Griekse elementenleer af. In de Bijbel wordt die helemaal genegeerd. Ik denk niet dat veel mannelijke collega’s blij waren dat Hildegard er allemaal heidense dingen bij haalde.
Hildegards visoen van het Gouden ei trof me enorm. Ik dacht: dat zou een mooi tuinontwerp zijn. Ik ben op basis van haar beeld een eigentijdse tuin gaan ontwerpen. Inmiddels hebben we in kaart gebracht hoe de planeten bewegen, we zijn zelfs naar de maan geweest, en we zijn totaal gefocused op Mars, we willen ernaartoe… Daarom wilde ik de kosmos , ons zonnestelsel in dit geval, concreter afbeelden dan zij doet. Tegelijkertijd wilde ik een link leggen met de paradijstuin. Op de plek van de zon staat een appelboom, venus is een kersenboom. De Godster heb ik vervangen door dat grote mysterie, het zwarte gat.
Lotte: Heb jij een bijzondere interesse voor zwarte gaten?
Zwarte gaten brengen mij terug in die religieuze kramp. Zwarte gaten roepen net zoveel vragen op als welke God dan ook. Is het een gat in een denkbeeldige wand? Wat zit er aan de andere kant, een white hole? Ik begreep dat we nooit aan de andere kant kunnen kijken. Nou, dan is het mysterie helemaal klaar. Ergens past de totale vernietiging van een zwart gat bij ons beeld van de straffende God, maar dat wijs ik af. Dit is gewoon hoe de kosmos werkt.
Lotte: Is mysterie noodzakelijk voor de mensheid en is het mysterie God langzaam vervangen door een zwart gat?
In deze tijd, waarin seculariteit steeds meer voet aan de grond krijgt, zie je dat veel mensen problemen hebben omdat ze een houvast missen. Ze kunnen het donkere in zichzelf niet meer benoemen. Je kunt het geen plek geven, het relateren aan een godheid of iets bestaands. Eigenlijk zijn we niet geacht het donkere te voelen. Door de manier waarop de wetenschap zich ontwikkeld heeft, is alles wat afwijkt en niet te verklaren is, en daarmee onderdeel van de duistere kant van de mens, steeds verder geëlimineerd. Wat niet te duiden is, is vaak een vorm van kritiek op datgene dat wel te duiden is. Zonder die kritiek ontstaan er dogma’s. De wetenschap is afgedreven van dat subjectieve en duistere en dat is een fout. Dat wordt nu in veel wetenschappen hersteld. Nieuwe vormen van wetenschap, zoals de kosmologie, moeten die dingen juist blijven aantrekken.
Alex: Verbinding van al het leven in het universum en de connectie tussen microcosmos en macrocosmos is een belangrijk thema in het werk van Hildegard von Bingen. Zij benadrukt een persoonlijke en emotionele verbinding met de kosmos. Speelt dat ook een rol in jouw werk?
Het werk is heel intensief geweest. Er speelde veel rondom Covid waardoor er een parallelle gedachtenstroom ontstond. Over mezelf, over mensen, over emoties, over wat er allemaal niet meer kon. De natuurluiken gingen bij mij alleen maar verder open. Al die gedachten projecteerden zich op die hortus conclusus, die ommuurde tuin die ik aan het tekenen was. Is die tuin gesloten? Veilig? Is er ook een buiten? Ik heb bijna anderhalf jaar concreet aan die tuin getekend. De stijl is heel klein en miniatuur, er zit helemaal geen lijfelijke energie in. Je komt vast te zitten in netheid en keurigheid. Ik had behoefte weer wat vrijer te worden. Die wereld buiten de muren moest daarom een wildernis worden. In het verleden heb ik op allerlei plekken gewandeld en ‘spirituele’ momenten ervaren in de natuur. Toen ik al die foto’s ging terugkijken, kwamen er allemaal persoonlijke herinneringen naar boven. Sublieme momenten die ik heb verwerkt in die wereld buiten die tuin.
Lotte: Verluchte handschriften zoals Von Bingens visioenen zijn voorbeelden van zogenaamd ‘monnikenwerk’. Ridisegno is eigenlijk ook monnikenwerk. Is deze manier van werken mindful?
Mindful betekent gedachtevol, dat je erboven zweeft en de dingen wat neutraler bekijkt. Bij het tekenen zweef je er ook boven. Uiteindelijk neemt de tekening het werk over. Het dicteert hoe je het moet doen, je wordt eigenlijk assistent van dat werk. Er verandert alleen maar iets in het proces, want het proces is arbeid; Het werk moet mij overheersen, mijn moment is voor later, wanneer ik het werk beheers. Dan is er even plaats voor mijn ego want daarna komt de emotie van het verlies…
Alex: Denk jij dat we meer de kant op moeten van de kosmologie van Hildegard en de plek die het onduidbare toen innam?
Ja, alleen hoe gaat dat gebeuren? Onze maatschappij zal toch moeten veranderen, we zullen moeten reduceren. Het gevaar van met de kosmos bezig zijn, is dat je twee soorten mensen krijgt. Mensen zoals Elon Musk, die al bezig zijn de aarde te verlaten, niet eens vanuit het idee dat de aarde straks onleefbaar is. Het is de out-of-Earth-mentaliteit. De terrestrials proberen juist te redden wat er te redden valt. Het probleem daarin is eigenlijk de mens zelf. Zolang die zijn leven niet verandert, is die toekomst toch een beetje duister.